حکمتالاشراقحکمةالاشراق، مهم‌ترین اثر شیخ شهاب‌الدین سهروردی و منبع اصلی حکمت اشراق است. فهرست مندرجات۲ - موضوعات ۳ - دلیل تألیف ۴ - وجه تسمیه ۵ - مقدمات مطالعه ۶ - سیاق کتاب ۷ - توضیحات ۸ - توصیفات شارحان ۹ - مهم‌ترین شرح‌ها ۱۰ - قدیم‌ترین شرح ۱۱ - تصحیحات و شروح ۱۲ - استفاده حکما ۱۳ - فهرست منابع ۱۴ - پانویس ۱۵ - منبع ۱ - تاریخ تألیفاین کتاب به زبان عربی است و بنا به گزارش سهروردی، [۱]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۲، ص۲۵۸، تهران ۱۳۸۰ش.
در سال ۵۸۲ تألیف آن به پایان رسیده است.تاریخ دقیق تألیف این کتاب را نمی‌توان معلوم کرد، زیرا سهروردی در حکمةالاشراق [۲]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۲، ص۱۰، تهران ۱۳۸۰ش.
تصریح کرده که هم‌زمان با این کتاب، برخی آثار فلسفی خود را نوشته و همچنین در اغلب آثار فلسفی خود از حکمةالاشراق چنان یاد کرده که گویی پیش از آن‌ها پایان یافته است. [۳]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج ۱، ص ۱۹۲، تهران ۱۳۸۰ش.
[۴]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۱، ص۱۹۴، تهران ۱۳۸۰ش.
[۵]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۱، ص۳۶۱، تهران ۱۳۸۰ش.
[۶]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۴، ص۹۶، تهران ۱۳۸۰ش.
[۷]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۴، ص۱۲۸، تهران ۱۳۸۰ش.
۲ - موضوعاتسهروردی در آثار عرفانی و رمزی و تمثیلی خود، به حکمةالاشراق اشاره‌ای نکرده است، اما نمی‌توان نتیجه گرفت که آن‌ها را قبل از حکمةالاشراق نوشته است، زیرا مباحث پخته‌ای از حکمت اشراقی در این آثار وجود دارد. [۸]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۳، مقدمه نصر، ص۴۲، تهران ۱۳۸۰ش.
سهروردی [۹]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۱، ص۱۹۲، تهران ۱۳۸۰ش.
[۱۰]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۱، ص۳۶۱، تهران ۱۳۸۰ش.
[۱۱]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۱، ص۴۰۱، تهران ۱۳۸۰ش.
[۱۲]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۴، ص۱۲۸، تهران ۱۳۸۰ش.
حکمة‌الاشرق را کتابی مشتمل بر حکمتهای شگفت‌انگیز و عبارات رمزگونه معرفی کرده و در میان آثاری که در علوم الهی نوشته، برای آن جایگاه ویژه‌ای قائل شده و آن را بی‌نظیر وصف کرده است.وی در سایر آثار خود، [۱۳]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۱، ص۴۸۳، تهران ۱۳۸۰ش.
[۱۴]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۱، ص۴۸۸، تهران ۱۳۸۰ش.
[۱۵]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۱، ص۵۰۵، تهران ۱۳۸۰ش.
[۱۶]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۴، ص۹۶، تهران ۱۳۸۰ش.
[۱۷]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۴، ص۱۲۸، تهران ۱۳۸۰ش.
[۱۸]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۴، ص۲۴۱، تهران ۱۳۸۰ش.
برای دریافت اعتقاد اصلی‌اش، به حکمةالاشراق ارجاع داده است.۳ - دلیل تألیفوی دلیل تألیف این کتاب را اصرار دوستان و همچنین فرمانی غیبی ــ که نافرمانی از آن موجب خروج از راه راست می‌شود ــ عنوان کرده است. ۴ - وجه تسمیهاو در مقدمه، [۱۹]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۲، ص۹ـ۱۰، تهران ۱۳۸۰ش.
به‌طور ضمنی، به وجه تسمیه این کتاب اشاره کرده است.منظور وی از حکمت همان دانش ذوقی و کشفی، در مقابل علم بحثیِ نظری، است که از جانب خداوند اعطا می‌گردد و نشانه آن در سخنان رمزگونه حکما یافت می‌شود. در رأس این دسته از حکما افلاطون است که وارث حکمت هرمس، والدالحکماء، شناخته می‌شود و از حکمای یونان و ایران ، آنان که از این حکمت بهره برده‌اند، کسانی هستند که نفوسشان از نور عقل ، مُشرق و نورانی است؛ به این معنا که به مشاهده وجدانی و معاینه عرفانیِ حقیقت دست یافته‌اند و چنان‌که طلوع خورشید در مشرقِ عالَمِ جسمانی موجب پدیدار شدن محسوسات می‌شود، طلوع نورِ معنوی در نفوس آنان، موجب آشکار شدن معقولات و معارف شده است. [۲۰]
محمود بن مسعود قطب‌الدین شیرازی، شرح حکمةالاشراق سهروردی، ج۱، ص۱۱، چاپ عبداللّه نورانی و مهدی محقق، تهران ۱۳۸۰ش.
[۲۱]
هانری کوربن، روابط حکمت اشراق و فلسفه ایران باستان، ج۱، ص۴۰ـ۴۱، گزارش (ترجمه) احمد فردید و عبدالحمید گلشن، تهران ۱۳۸۲ش.
۵ - مقدمات مطالعهبه نظر سهروردی، [۲۲]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۱، ص۱۹۴، تهران ۱۳۸۰ش.
[۲۳]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۱، ص۳۶۱، تهران ۱۳۸۰ش.
[۲۴]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۲، ص۲۵۸ـ۲۵۹، تهران ۱۳۸۰ش.
مطالعه حکمةالاشراق برای کسانی مفید است که در حکمتِ بحثی مهارت یافته باشند؛ بنابراین، بهتر است که پیش از خواندن حکمةالاشراق، کتاب التلویحات و المشارع و المطارحات ــ که در حکمتِ بحثی و بیانِ اصولِ فلسفی به طریق مشائیان است ــ خوانده شود.علاوه بر این، قبل از شروع به آموختن این کتاب، با کم‌خوری، ترک گوشت‌خواری، و تأمل در نور الهی، یک اربعین (چلّه) ریاضت بکشند. وی [۲۵]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج ۱، ص ۱۹۴، تهران ۱۳۸۰ش.
[۲۶]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۱، ص۳۶۱، تهران ۱۳۸۰ش.
[۲۷]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۲، ص۲۵۸ـ۲۵۹، تهران ۱۳۸۰ش.
توصیه کرده است که برای مقدمات عملی و تعالیم نظری این کتاب باید به «قیم علی‌الاشراق»، «قیم الکِتاب» یا «خلیفه» رجوع کرد، یعنی کسی که به مبادی و اسرار و رموز این کتاب آگاه است.او همچنین از آموزش حکمت اشراق به غیر اهلش منع کرده و طبق گفته خودش، برای دور نگهداشتن آن از نااهل، آن را به نحوی خاص تقریر نموده است. ۶ - سیاق کتابسهروردی [۲۸]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۲، ص۱۰، تهران ۱۳۸۰ش.
سیاق این کتاب را از نظر نزدیکی به طریقه اشراقی مضبوط‌تر و به لحاظ تعلیمی آسان وصف کرده و اذعان داشته که استدلال عقلی او مبتنی بر علم ذوقی اوست و تردید در استدلالها، یقین او را از اصل مطلب سست نمی‌گرداند.۷ - توضیحاتحکمةالاشراق شامل دو بخش عمده در ضوابط فکر و انوار الهیه است و در ابتدا مقدمه و در انتها وصیتِ مصنّف در آن ذکر شده است. قسمت اول، در «ضوابط الفکر» یا «موازین اندیشه» ( منطق ) است. سهروردی، همانند ابن‌سینا در کتاب الاشارات و التنبیهات، منطق را در تقسیم‌بندیِ دو بخشی عرضه کرده است. دو مقاله از این قسمت به بحث تعریف (تصور) و حجت (تصدیق) اختصاص دارد. مقاله سوم در مغالطات و برخی داوریها (حکومات) بین سخنان اشراقیون و مشائیان، و بسیار مختصر است و در آن فقط به برخی قواعد و ضوابط، و در ضمن به قواعد اشراقی، اشاره شده است. [۲۹]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۲، ص۲۰، تهران ۱۳۸۰ش.
[۳۰]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۲، ص۲۹، تهران ۱۳۸۰ش.
[۳۱]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۲، ص۳۶، تهران ۱۳۸۰ش.
سهروردى در بخش منطق براى برخى اصطلاحات منطقى معادلهاى تازه‌اى به كار برده است، مانند دلالتهاى «قصد»، «حیطه» و «تطفّل» به جاى دلالتهاى مطابقه و تضمن و التزام. [۳۲]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۲، ص۱۴، تهران ۱۳۸۰ش.
بخش مغالطات یا حکومات مهم‌ترین بخش این قسمت است که سهروردی در آن تفاوت مبانی خود و مشائیان را توضیح داده است.از جمله مباحث مهم این بخش، اثبات اعتباری بودن وجود، انکار ترکیب جسم از مادّه و صورت و اثبات مُثُل افلاطونی است. [۳۳]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۲، ص۶۱ـ۱۰۵، تهران ۱۳۸۰ش.
قسمت دوم حکمةالاشراق، در بیان فلسفه نوریه و حکمت اشراقی سهروردی است.در این قسمت، نسبت نور و ظلمت و اقسام آن‌ها و مراتب انوار و خصوصیات نورالانوار شرح داده شده است. تبیین تغایر انوار از طریق کمال و نقص (تشکیک) و پیدایش کثرت در آن‌ها با نسبتهای «مشاهده و اشراق»، « قهر و محبت » و « فقر و غنا »، از اصول اشراقی و ابتکارات خاص سهروردی است که در این کتاب به آن اشاره شده است. [۳۴]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۲، ص۱۱۹، تهران ۱۳۸۰ش.
[۳۵]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۲، ص۱۳۳ـ۱۳۷، تهران ۱۳۸۰ش.
[۳۶]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۲، ص۱۴۲ـ۱۴۳، تهران ۱۳۸۰ش.
تأکید سهروردی بر وجود ارباب انواع (انوار قواهر عرضی) و اثبات وجود آن‌ها براساس قاعده امکان اشرف، جواز صدور بسیط از مرکّب، اَزَلیت فعل انوار و قِدَمِ عالم، ازلیت زمان ، مجعول بودن ماهیت به جای وجود، بررسی دلایل معتقدان به تناسخ و اثبات عالم مثال (مُثُلِ مُعَلقه)، از مباحث مهم مطرح شده در این اثر است. [۳۷]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۲، ص۱۵۴ـ ۱۵۶، تهران ۱۳۸۰ش.
[۳۸]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۲، ص۱۶۵، تهران ۱۳۸۰ش.
[۳۹]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۲، ص۱۷۲، تهران ۱۳۸۰ش.
[۴۰]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۲، ص۱۷۷، تهران ۱۳۸۰ش.
[۴۱]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۲، ص۱۸۶، تهران ۱۳۸۰ش.
[۴۲]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۲، ص۲۱۷ـ ۲۲۲، تهران ۱۳۸۰ش.
[۴۳]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۲، ص۲۳۰ـ ۲۳۵، تهران ۱۳۸۰ش.
۸ - توصیفات شارحانشارحان حکمةالاشراق این کتاب را به بزرگی ستوده‌اند. شهرزوری، در مقدمه شرح خود، [۴۴]
محمد بن محمود شهرزوری، شرح حکمةالاشراق، ص ۶ـ۷، چاپ حسین ضیائی، تهران ۱۳۷۲ش.
آن را گنجینه شگفتیها، انباشته از نکته‌های غریب و سودمند که روی زمین ، بزرگ‌تر و شریف‌تر و درست‌تر از آن در باب علم الهی دیده نشده وصف کرده است.قطب‌الدین شیرازی نیز در مقدمه شرح خود، [۴۵]
محمود بن مسعود قطب‌الدین شیرازی، شرح حکمةالاشراق سهروردی، ج۱، ص۳، چاپ عبداللّه نورانی و مهدی محقق، تهران ۱۳۸۰ش.
ضمن ذکر برخی توصیفات شهرزوری، گفته است: «این کتاب با این‌که مختصر و کم‌حجم است، دارای دانش بسیار و نام بزرگ و مقام والایی است و جای آن است که ظاهر خطوط آن بر چهره حور، و باطن معانی آن بر لوح جان نقش بندد».۹ - مهم‌ترین شرحهابر حکمةالاشراق شرحهایی نوشته شده که از مهم‌ترین آن‌ها شرح شمس‌الدین محمد شهرزوری و شرح قطب‌الدین شیرازی است. شرح قطب‌الدین شیرازی متأثر از شرح شهرزوری و بسیار مورد مراجعه حکما بوده و از مهم‌ترین تعلیقات، تعلیقه صدرالدین شیرازی است. هانری کوربن [۴۶]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۲، مقدمه، ص۵۹ـ۶۰، تهران ۱۳۸۰ش.
از دو تعلیقه و شرح دیگر یادکرده که یکی نوشته ودود تبریزی و دیگری نوشته نجم‌الدین حاج‌محمود تبریزی، هر دو در قرن دهم، است.کوربن نیز، به پیروی از هلموت ریتر، نام شارح را اشتباه آورده و منظور از هر دوی این اسامی، جمال‌الدین محمود نیریزی است. [۴۷]
جمال‌الدین محمود نیریزی، رساله در قِدَم و حدوث اجسام، ج۱، ص۸۸ـ ۸۹، چاپ رضا پورجوادی، در معارف، دوره ۱۹، ش ۳ (آذر ـ اسفند ۱۳۸۱).
۱۰ - قدیم‌ترین شرحیکی از قدیم‌ترین شروح حکمةالاشراق به فارسی، اثر محمدشریف نظام‌الدین هروی است. این اثر، که به تصریح هروی انواریه نامیده شده، مشتمل است بر شرح مقدمه و بخشی از قسمت دوم حکمةالاشراق. اهمیت آن در این است که هروی با بهره‌گیری از شرح قطب‌الدین شیرازی و در برخی موارد با مقایسه مطالب حکمةالاشراق با نظامهای فلسفی هندی، بر حکمةالاشراق شرح فارسی نوشته است. [۴۸]
محمدشریف هروی، انوار: ترجمه و شرح حکمةالاشراق سهروردی، مقدمه ضیائی، ص ۱۳، چاپ حسین ضیائی و آستیم، تهران ۱۳۵۸ش.
[۴۹]
حاجی‌خلیفه، کشف الظنون، ج ۱، ستون ۶۸۴.
[۵۰]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۲، مقدمه کوربن، ص۶۱، تهران ۱۳۸۰ش.
۱۱ - تصحیحات و شروحمتن حکمةالاشراق را نخستین بار هانری کوربن از روی چند نسخه خطی و شرح شهرزوری و قطب‌الدین شیرازی تصحیح کرده است. [۵۱]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۲، مقدمه کوربن، ص۷۳ـ۷۹، تهران ۱۳۸۰ش.
انستیتوی ایران و فرانسه این متن را، همراه با مقدمه‌ای مفصّل به زبان فرانسه، با عنوان مجموعه دوم مصنفات شیخ اشراق در حکمت الهی در ۱۳۴۹ش/۱۹۷۰ در تهران به چاپ رساند.این اثر با عنوان مجموعه مصنفات شیخ‌اشراق، در ۱۳۵۵ش در تهران چاپ و در ۱۳۷۳ش و ۱۳۸۰ش تجدید چاپ شد. شرح حکمةالاشراق شهرزوری در ۱۳۷۲ش، با تصحیح و مقدمه حسین ضیائی، در تهران منتشر شد. این شرح به صورت «قال ـ أقول» و دارای متن کامل حکمةالاشراق است. شرح قطب‌الدین شیرازی، به همراه تعلیقات ملاصدرا در حاشیه، در ۱۳۱۵، در تهران چاپ سنگی شد و در ۱۳۸۰ش به اهتمام عبداللّه نورانی و مهدی محقق، با حروف‌نگاری جدید، منتشر گردید. این شرح به صورت مَزجی و آمیخته با متن است. شرح فارسی نظام‌الدین هروی، با عنوان انواریه، را حسین ضیائی با همکاری آستیم، در ۱۳۵۸ش در تهران منتشر کرد. سیدجعفر سجادی نیز متن حکمةالاشراق را همراه با ترجمه کامل آن به فارسی و شرح مختصر آن، در ۱۳۵۵ش در تهران به چاپ رساند. میرزامحمدهادی لکهنوی حکمةالاشراق را، به همراه خلاصه شرح قطب‌الدین شیرازی، به اردو ترجمه و در ۳۰۴ش/۱۹۲۵ در حیدرآباد هند منتشر کرد. به گفته سیدحسین نصر، [۵۲]
یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، ج۳، مقدمه، ص۷۱، تهران ۱۳۸۰ش.
هانری کوربن در شُرف انتشار ترجمه حکمةالاشراق به زبان فرانسه بوده است.جان والبریج و حسین ضیائی متن و ترجمه انگلیسی حکمةالاشراق را در ۱۳۷۸ش/ ۱۹۹۹ در امریکا منتشر کردند. ۱۲ - استفاده حکماحکمةالاشراق همواره مورد توجه حکمای بعد از سهروردی بوده است. برای نمونه، شهرزوری در الشجرةالالهیة، [۵۳]
محمد بن محمود شهرزوری، رسائل الشجرة الالهیة فی علوم الحقائق الربانیة، ج ۲، ص ۲۱۳، چاپ نجفقلی حبیبی، تهران ۱۳۸۳ـ۱۳۸۵ش.
[۵۴]
محمد بن محمود شهرزوری، رسائل الشجرة الالهیة فی علوم الحقائق الربانیة، ج ۳، ص ۴۰۲، چاپ نجفقلی حبیبی، تهران ۱۳۸۳ـ۱۳۸۵ش.
[۵۵]
محمد بن محمود شهرزوری، رسائل الشجرة الالهیة فی علوم الحقائق الربانیة، ج ۳، ص ۴۱۸، چاپ نجفقلی حبیبی، تهران ۱۳۸۳ـ۱۳۸۵ش.
غیاث‌الدین منصور دشتکی در اشراق هیاکل‌النور، [۵۶]
منصور بن محمد دشتکی، اشراق هیاکل النور لکشف ظلمات شواکل الغرور، ص ۲۵، چاپ علی اوجبی، تهران ۱۳۸۲ش.
[۵۷]
منصور بن محمد دشتکی، اشراق هیاکل النور لکشف ظلمات شواکل الغرور، ص ۵۷، چاپ علی اوجبی، تهران ۱۳۸۲ش.
[۵۸]
منصور بن محمد دشتکی، اشراق هیاکل النور لکشف ظلمات شواکل الغرور، ص ۸۸، چاپ علی اوجبی، تهران ۱۳۸۲ش.
میرداماد در قبسات [۵۹]
محمدباقر بن محمد میرداماد، کتاب القبسات، ج۱، ص۱۰۳، چاپ مهدی محقق و دیگران، تهران ۱۳۶۷ش.
[۶۰]
محمدباقر بن محمد میرداماد، کتاب القبسات، ج۱، ص۱۶۳، چاپ مهدی محقق و دیگران، تهران ۱۳۶۷ش.
[۶۱]
محمدباقر بن محمد میرداماد، کتاب القبسات، ج۱، ص۳۶۴، چاپ مهدی محقق و دیگران، تهران ۱۳۶۷ش.
و ملاصدرا در اسفار ، [۶۲]
محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی (ملاصدرا)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، ج۱، ص۶۰، بیروت ۱۹۸۱.
[۶۳]
محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی (ملاصدرا)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، ج۱، ص۴۴۱، بیروت ۱۹۸۱.
[۶۴]
محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی (ملاصدرا)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، ج۲، ص۹۹، بیروت ۱۹۸۱.
[۶۵]
محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی (ملاصدرا)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، ج۱، ص۳۴۸، بیروت ۱۹۸۱.
برای استناد و تأیید یا برای ردّ و نقد نظریات، از این کتاب استفاده کرده‌اند.۱۳ - فهرست منابع(۱) حاجی‌خلیفه، کشف الظنون. (۲) منصور بن محمد دشتکی، اشراق هیاکل النور لکشف ظلمات شواکل الغرور، چاپ علی اوجبی، تهران ۱۳۸۲ش. (۳) یحیی بن حبش سهروردی، مجموعه مصنّفات شیخ اشراق، تهران ۱۳۸۰ش. (۴) محمد بن محمود شهرزوری، رسائل الشجرة الالهیة فی علوم الحقائق الربانیة، چاپ نجفقلی حبیبی، تهران ۱۳۸۳ـ۱۳۸۵ش. (۵) محمد بن محمود شهرزوری، شرح حکمةالاشراق، چاپ حسین ضیائی، تهران ۱۳۷۲ش. (۶) محمد بن ابراهیم صدرالدین شیرازی (ملاصدرا)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، بیروت ۱۹۸۱. (۷) محمود بن مسعود قطب‌الدین شیرازی، شرح حکمةالاشراق سهروردی، چاپ عبداللّه نورانی و مهدی محقق، تهران ۱۳۸۰ش. (۸) هانری کوربن، روابط حکمت اشراق و فلسفه ایران باستان، گزارش (ترجمه) احمد فردید و عبدالحمید گلشن، تهران ۱۳۸۲ش. (۹) محمدباقر بن محمد میرداماد، کتاب القبسات، چاپ مهدی محقق و دیگران، تهران ۱۳۶۷ش. (۱۰) جمال‌الدین محمود نیریزی، رساله در قِدَم و حدوث اجسام، چاپ رضا پورجوادی، در معارف، دوره ۱۹، ش ۳ (آذر ـ اسفند ۱۳۸۱). (۱۱) محمدشریف هروی، انوار: ترجمه و شرح حکمةالاشراق سهروردی، چاپ حسین ضیائی و آستیم، تهران ۱۳۵۸ش. ۱۴ - پانویس
۱۵ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حکمت‌الاشراق»-، شماره۶۳۸۵. |